Stalgebreken(-ondeugden) en Stereotypen

Algemeen

Aangeleerd stereotiep (vaak herhaald, typisch) gedrag dat meestal doelloos is. Onder bepaalde omstandigheden, en kort uitgevoerd, zijn het voor het paard normale handelingen. Wanneer deze handelingen of bewegingen veelvuldig en/of langdurig herhaald worden, zijn het stalondeugden of stereotypen. De in het begin bewust uitgevoerde handelingen kunnen uiteindelijk een dwangmatige gewoonte worden of zelfs verslavend zijn. Wanneer het paard zich psychisch niet lekker voelt, kunnen deze atypische vormen van gedrag ontstaan. Door dit gedrag wordt het stofje endorfine aangemaakt in de hersens. Dit stofje zorgt voor een gelukzalig gevoel en werkt waarschijnlijk verslavend. Paardenhandelaren zijn verplicht om stalondeugden en sterotypen te melden. Stalondeugden Dit zijn kort- of langdurige duidelijke afwijkingen van het normale paardengedrag. Het is gedrag waarbij het paard zichzelf of een ander paard schade toebrengt. Stereotypen Een handeling die regelmatig herhaald wordt, tot in detail gefixeerd is en kennelijk zinloos uitgevoerd wordt, wordt een stereotype genoemd. Wanneer het atypische gedrag los komt te staan van de oorzaak kun je spreken van stereotypen; het aandacht vragen door tegen de deur te schoppen tijdens het voeren wordt dan op willekeurige momenten uitgevoerd. (los van het voeren) Stalondeugden/stereotypen • weven • boxlopen • kribbenbijten en luchtzuigen • schudden met het hoofd (niet zijnde "headshaking") • spelen met lippen, tong of mond • trappen tegen boxwand of deur • tandenknarsen • mest eten • zelfverminking Stereotypen zijn onder te verdelen in: 1. afwijkend motorisch gedrag "     weven     boxlopen     trappen     hoofdschudden 2. afwijkend oraal gedrag     kribbenbijten/luchtzuigen     spelen met tong/lippen     hout bijten     tandenknarsen

Mogelijke oorzaken

In moderne huisvesting kunnen paarden vaak niet meer voorzien in hun natuurlijke behoeften. Dit veroorzaakt stress en verveling. Stress kan ook ontstaan door verplaatsing of b.v. onrust in de stal enz. Paarden kauwen minder gedurende de dag dan in de natuur en produceren daardoor minder speeksel wat meer maagzuur in de maag tot gevolg heeft. Hierdoor kunnen spijsverteringsproblemen ontstaan, vooral maagzweren. De meeste stalondeugden en stereotypen zijn te wijten aan: • stalmanagement • medische problemen • genetische bepaalde factoren • enkele rassen zijn gevoeliger (b.v. arabieren) 1. afwijkend motorisch gedrag is vaak te herleiden naar te weinig contact met soortgenoten, te weinig naar buiten, te weinig beweging en andere physieke oorzaken. 2. afwijkend oraal gedrag is vaak te herleiden naar problemen met het dieet. Te weinig ruwvoer, te weinig weidegang, te veel graan/krachtvoer enz. Algemene oorzaken: • verveling • stress • sociale isolatie • spijsverteringsproblemen • sexuele frystratie (vooral bij hengsten) Stress wordt o.a. veroorzaakt door: • te vroeg gespeend • te vaak te kort aangebonden • 23 uur per dag opgesloten • verkeerde manier van training • verplaatsing in de stal of wisseling van stal • verplaatsing naar een andere groep • plaatsing in een groep waar je paard zich niet prettig voelt • te energierijk voer

Voorkomen en afleren

Voorkomen Door de bovengenoemde oorzaken uit te sluiten voorkom je dat je paard slechte gewoontes ontwikkelt. Zodra je ziet dat een paard signalen vertoont van atypisch gedrag, neem dan maatregelen. Als hij b.v. aan een houten staldeur gaat bijten, breng dan ijzer aan of smeer het hout in met een anti-bijtmiddel. Uiteraard ga je op zoek naar de oorzaak en probeert die weg te nemen. Belangrijke maatregelen • voldoende beweging • voldoende afwisseling • zo veel mogelijk voermomenten • mogelijk constante aanwezigheid van ruwvoer • constante samenstelling van de groep • stressloze trainingen • wees voorzichtig met krachtvoer Afleren Het afleren van dit gedrag is net zo moeilijk als de therapie bij verslaafde mensen. In zeldzame gevallen laten medicijnen en/of operaties een verbetering zien maar het betekent nooit een genezing. De beste resultaten worden bereikt door een verbetering van de leefomgeving van het paard. B.v. de plaatsing in een bewegingsstal. Wanneer het gedrag zich tot stereotiep gedrag heeft ontwikkeld, lijkt iedere maatregel vaak een tijdelijk effect op te leveren. Zelfs paarden die een elektrische schok kregen als ze gingen luchtzuigen, vervielen direct in het oude gedrag terug zodra de stroom was uitgeschakeld. Ook de oplossingen zoals een weefrek en een luchtzuigband zijn symptoombestrijdeng en zullen nooit leiden tot genezing. Voorkomen is dus beter dan genezen!

Weven
	Het paard staat met de voorbenen weid en zwaait heen en weer waarbij hij zijn gewicht verplaatst van het ene op het andere been. Dit houdt hij langdurig vol van minuten tot uren.
Gevolgen • overbelasting van gewrichten, pezen, banden en/of hoeven • verminderde conditie • schuurplekken en/of wonden op borsthoogte • soms abnormale spierontwikkeling doordat het paard steeds duwt en draait met ��n been Wat te doen • bovengenoemde maatregelen • antiweefrek in de deuropening
Bron: www.horsefriend.nl	Een weefrek zorgt ervoor dat een paard niet kan gaan weven. Het neemt echter niet de oorzaak van het weven weg.

Hoofdschudden
	Het rytmisch van het hoofd in horizontale of vertikale richting. Niet te verwarren met "headshaking" Dit is een ziekte en geen stalondeugd.

Boxlopen
	Het paard loopt heen en weer in zijn stal of draait steeds dezelfde rondjes volgens een vast patroon. Het paard kan dit zo lang volhouden totdat hij helemaal bezweet is. Soms komt hij niet toe aan eten of drinken. Je paard kan ook in het weiland een dergelijk stereotiep gedrag ontwikkelen.
Gevolgen • overbelasting van gewrichten, pezen, banden en/of hoeven • verminderde conditie Wat te doen • zoek de oorzaak van het gedrag • verveling voorkomen

Trappen tegen boxwand
	Paarden slaan met de voorbeen of het spronggewricht tegen de boxwand of deur. Het komt vooral voor als het paard in de aangrenzende box gevoerd wordt of wanneer de voertijd nabij is. Voorkom dit gedrag eventueel door onregelmatige voertijden, kom vaker in de stal zonder te voeren of laat voeren door afwisselende personen zodat het paard niet weer wie er komt voeren. Beloon het gedrag niet door het paard te gaan voeren als hij dit gedrag vertoond. Wanneer dit gedrag wordt vertoont zonder dat er voer in het spel is, is het een stereotype geworden.
Wat te doen • onregelmatige voertijden • afwisseling van voerders • voorkom verveling • voorkom stress • breng eventueel een rubbermat aan op de plaats waar het paard trapt om schade aan het paard te voorkomen • er zijn ook elektrische matten te krijgen om het paard te straffen als hij b.v. steeds met zijn voorbenen (knie�n) tegen de wand trapt • hetzelfde als boven maar dan wordt het paard met een waterstraal gestraft
Bron: www.horsefriend.nl	Iedere keer als een paard met zijn hoeven tegen de deur of wand aanslaat wordt er een waterstraal horizontaal of naar boven naar het paard gespoten.

Krabben of stampen met voorbenen
	Het paard krabt of stampt met een hoef op de bodem. In weiland of paddock ontstaan door het krabben soms grote gaten in de bodem. Als het paard stampt, controleer dan of het geen mok heeft of ongedierte aan de onderbenen. Gaten graven kan veroorzaakt worden door kou of door maagzuur of een maagzweer. Bij het laatste wil het paard zand eten om het zuur te blussen.

Kribbenbijten en luchtzuigen

Kribbenbijten Het paard zet zijn snijtanden vast aan een voorwerp en buigt zijn hals daarbij sterk. Vervolgens worden de onderhalsspieren samengetrokken en er stroomt lucht in de slokdarm. Het naar binnen zuigen van de lucht veroorzaakt een typerend geluid. Luchtzuigen Luchtzuigen zonder zich met de tanden vast te zetten aan een voorwerp. Mogelijke oorzaken • verveling • stress • te weinig ruwvoer • te weinig voermomenten • te veel krachtvoer of op een verkeerd moment gevoerd Het is mogelijk dat een te zure maaginhoud of een maagzweer dit gedrag doet ontstaan. Bij het luchtzuigen wordt speeksel aangemaakt met een hoge PH-waarde. Dit zorgt ervoor dat de maaginhoud geneutraliseerd wordt. Wanneer er getraind wordt met slechts krachtvoer in de maag neemt de kans op een maagzweer toe. Mogelijke gevolgen • slijtage voortanden Het lijkt niet aannemelijk dat luchtzuigen koliek veroorzaakt. De binnengezogen lucht wordt namelijk weer direkt uitgeblazen en komt niet in het maagdarmkanaal terecht. Het wordt waarschijnlijk geacht dat problemen met de spijsvertering de oorzaak zijn van gaskoliek, verminderde condite en luchtzuigen.

Tanden schrapen
	Het schrapen van de tanden langs het hout van de boxwand, de deur of de tralies. Dit laatste kan een gebroken kaak opleveren wanneer je paard plotseling schrikt en dan met zijn kaak vast blijft zitten in de tralies.

Lippen klapperen/tong spelen/tanden knarsen
	De beelden in de video's spreken voor zich.
	Kan in beginsel veroozaakt worden doordat het paard verkeerd bereden wordt of door een verkeerd liggend bit. Het door deze oorzaken veroorzaakt gedrag gaat genadeloos over in stereotiep gedrag.

Mestballen opeten
	Bij veulens is het normaal om verse mest op te eten. Daarmee neemt het jonge dier de benodigde mikro-organisme van de oudere dieren over. Bij oudere dieren die mest opeten, moet onderzocht worden of er een gebrek is in het voer, zoals ruwvezels of prote�nen.

Zelfverminking
	Paarden bijten zichzelf in de flanken, het onderbeen of de borst. Dit komt hoofdzakelijk voor bij sexueel gefrusteerden hengsten. Soms kan het gedrag veroorzaakt worden door b.v. een huidziekte.

terug naar boven

Bronnen

www.paardenarts.nl/kennisbank/stalondeugden/ www.dierenklinieken.net/dieren/paarden-stalondeugden.aspx www.barnboox.de/ www.texasvetbehavior.com/stable-vices-in-horses/

Springoefeningen in zakformaat
	Wil je verschillende springoefeningen en enkele parcoursschetsen in een handig boekje? Een leuk geschenk voor jezelf, je vriend(in) of familielid. Lees meer ............
Dressuuroefeningen in zakformaat
	Wil je verschillende dressuuroefeningen in een handig boekje? Een leuk geschenk voor jezelf, je vriend(in) of familielid. Lees meer ............
Hulpen dressuur in zakformaat
	Tekeningen in kleur met schematische weergave van de hulpen met korte beschrijvingen. Een leuk geschenk voor jezelf, je vriend(in) of familielid. Lees meer .....

terug naar boven